مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 20 (زمستان 1393)

ویژگی های محیط طبیعی، مهمترین عامل در جهت شکل گیری سکونت گاه های انسانی خصوصا در ادوار باستانی می باشد و بهترین راه درجهت پی بردن به ویژگی های طبیعی سکونت گاه های باستانی در زمان برپایی آنها، بررسی های زمین باستان شناسی است. هدف از این پژوهش، بررسی نقش عوامل محیطی در مکان گزینی تپه باستانی چالتاسیان بوده است. این تپه باستانی، در دشت ورامین و در قسمت-های میانی مخروط افکنه جاجرود، واقع شده است. اطلاعات مورد نیاز جهت این پژوهش، از طریق مطالعات کتابخانه ای (منابع نوشتاری و تصویری) و میدانی (بازدید میدانی، حفر ترانشه، برداشت نمونه رسوب) به دست آمد. همچنین، روش های آزمایشگاهی از جمله تشخیص رنگ رسوب با استفاده از جدول رنگ مانسل، آزمایش غربال الکترونیکی، پیپت متحرک و کلسیمتری در جهت بررسی نمونه رسوب های مورد مطالعه، انجام پذیرفت. شواهد ژئومورفولوژیک محوطه باستانی چالتاسیان و حفر ترانشه و در نهایت، آزمایش نمونه رسوب های برداشت شده، نمایان کرد که این محوطه باستانی، در کنار یکی از کانال های دیرینه رودخانه جاجرود قرار گرفته بوده است. به علاوه اینکه بافت و ویژگی-های رسوبی تپه باستانی و رودخانه دیرینه بسیار شبیه هم بوده اند و این امر نشان دهنده این است که رسوبات دشت سیلابی، منبع تامین مصالح ساکنان باستانی منطقه بوده است.

شناخت کنشگران کلیدی یا ذینفعان دولتی، یکی از الزامات اجرایی نمودن برنامه ریزی ها و اعمال مدیریت ها در محیط زیست بوده و بر اساس روش تحلیل شبکه می توان کنشگران کلیدی در تصمیمات زیست محیطی را مشخص نمود. این پژوهش با هدف شناخت جایگاه کنشگران در شبکه تبادل اطلاعات در بین سازمان های دخیل در مدیریت پارک ملی سرخه حصار در استان تهران صورت گرفته است. در این پژوهش ابتدا سازمان های فعال در پارک ملی سرخه حصار مورد شناسایی قرار گرفته و سپس از طریق پرسش نامه تحلیل شبکه ای، پیوند تبادل اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت بر اساس شاخص مرکزیت درجه و مرکزیت بینابینی میزان قدرت هر کنشگر در شبکه در قالب گراف های مختلف نمایش داده شد. بر اساس نتایج این تحقیق، برخی نهادها دارای اقتدار، نفوذ و قدرت کنترلی بالاتری نسبت به سایر نهادها می باشند و به عنوان قدرت در فرآیند تصمیم گیری و سیاست گذاری در نظر گرفته می شوند. از طرفی دیگر، سازمان های مردم نهاد محیط زیست دارای پایین ترین جایگاه ها از نظر هر سه شاخص مورد سنجش می باشند که در پیرامون شبکه جای گرفته اند که این امر نشان دهنده ضعف سازمان های مردم نهاد در شبکه سازمانی در فرآیند تصمیم گیری و مدیریت پارک ملی سرخه حصار می باشد.

اقلیم یک سیستم پیچیده است. در سال های اخیر به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای در حال تغییر است. این پژوهش در نظر دارد اثرات تغییر اقلیم را در یخبندان های شهر زاهدان با استفاده از مدل های سه بعدی گردش عمومی جو شبیه سازی نماید. در این پژوهش ابتدا ده مدل گردش عمومی جو بررسی شد. سپس با ارزیابی مناسبت هر نمونه، مدل مناسب جهت استخراج یخبندان های ایستگاه زاهدان شناسایی گردید. پس از صحت سنجی مدل های بکار گرفته شده با روش های آماری و چشمی مشخص گردید، مدل HADGEM با میزان خطای مطلق 16/0، با انطباق کامل قابلیت شبیه سازی مولفه کمینه دما در دوره سرد سال را دارد. نتایج نشان داد، تعداد یخبندانهای سالانه در آینده حدود 18 روز نسبت به دوره حاضر کاهش خواهد یافت. در میان طبقات مورد بررسی یخبندان های ضعیف دارای روند افزایشی و یخبندان های شدید و خیلی شدید دارای روند کاهشی مشاهده گردید. بازه زمانی یخبندان های شدید و خیلی شدید از هفت ماه در دوره آماری حاضر به پنج ماه در دوره آماری آینده تقلیل خواهد یافت.

آشکارسازی تغییر، فرآیند شناسایی اختلاف در ویژگی های یک عارضه یا پدیده به وسیله مشاهده آن در تاریخ های مختلف است که می تواند نقش مهمی در برنامه ریزی های منطقه ای داشته باشد. در این پژوهش، به منظور آشکارسازی تغییرات کاربری و پوشش زمین پیرامون دریاچه های میانگران و آب-بندان استان خوزستان در بازه زمانی 1390 - 1368 از روش ترکیبی سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. بدین منظور پس از انجام تصحیحات هندسی و جوی، تصویرهای ماهواره ای (TM 1989/05/24، ETM 2000/05/22، ETM 2005/06/05، ETM 2011/05/31) با استفاده از الگوریتم بیشترین احتمال در چهار رده پهنه آب، زمین زراعی، بوته زار و زمین بایر رده بندی و نقشه کاربری و پوشش منطقه تهیه شد. سپس به منظور برآورد آماری تغییرات، خروجی داده ها با استفاده از روش رده بندی پس پردازشی مقایسه شدند. از آنجا که در مناطق نیمه-خشک، نوسان در بارندگی بیشترین تاثیر را در تغییر شرایط اکولوژیک دریاچه برجای می گذارد، تاثیر این عامل بر مساحت پهنه آب دریاچه ها مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعه نشان داد تغییر کاربری و پوشش زمین پیرامون دریاچه ها با تغییر پهنه آب این دو دریاچه در ارتباط می باشدو هر گاه در یک بازه زمانی مساحت پهنه آب کاهش می یابد مساحت زمین بایر و پوشش بوته زار افزایش نشان می دهد که بیانگر خشک شدن دریاچه ها است. مقایسه پهنه آب دریاچه ها در فاصله زمانی 22 ساله نشان دهنده این است که دریاچه میانگران کاهشی مساحتی به میزان 12 داشته و دریاچه آببندان در این بازه زمانی به کلی خشک شده است. دقت کلی و ضریب کاپای محاسبه شده برای خروجی داده ها نشان می دهد همه داده ها با دقت بالا رده بندی شده اند.

معدن سنگ آهن تویه دروار در فاصله 45 کیلومتری شمال غرب دامغان، در بخش جنوب خاوری چهار گوش کیاسر قرار دارد. کانه زایی آهن به صورت توده ای همراه با رگه های کلسیت و سیلیس در سنگ های میزبان کربناته با سن تریاس تشکیل شده است. کانه اولیه و اصلی این کانسار مگنتیت بوده است که هماتیت دگرسان شده است. داده های ژئوشیمیایی کانسنگ نشان می دهد عیار آهن از 34 تا 88 درصد وزنی در تغییر است. بررسی-های صحرایی نشان می دهند که سامانه های گسلی، درز و شکاف ها به عنوان مسیر حرکت سیالات کانه دار عمل کرده اند. بر اساس شواهد ساخت و بافت، داد های ژئوشیمیایی از جمله بالا بودن مقادیر فسفر، تیتانیوم و وانادیوم، همبستگی مثبت آهن با وانادیوم (80/0= r) و بی هنجاری مثبتCe ، می توان گفت که احتمالا سیال کانه ساز منشا ماگمایی دارد و توده گرانیتوئیدی تویه به عنوان منشا فلزات و موتور حرارتی عمل کرده است و کانسار آهن تویه دروار به صورت متاسوماتیزم در داخل سنگ میزبان کربناته رخ داده است.

رخساره لاگ به مجموعه واحدهای رسوبی گفته می شود که بر اساس مشخصات قابل ثبت در نمودارهای چاه نگاری از هم تفکیک شده اند. جهت تعیین رخساره های لاگ در سازند ایلام میدان منصوری از نمودارهای چاه نگاری سرعت صوت، تخلخل نوترون، چگالی و فوتوالکتریک به عنوان ورودی روش های شبکه عصبی خودسازمانده، k میانگین و آنالیز خوشه ایسلسله مراتبی استفاده شده است. از میان این روش ها، روش شبکه خودسازمانده بعنوان روش بهینه شناخته شد و نتایج آن برای ارزیابی کیفیت مخزنی سازند مذکور مورد استفاده قرار گرفت. با استفاده از این روش و در نظر گرفتن مولفه های مخزنی (تخلخل و تراوایی) ، چهار رخساره لاگ (به شماره 1 تا 4) با ویژگی های متفاوت برای سازند مورد مطالعه معرفی شدند. صحت رخساره های انتخاب شده و روش بهینه با استفاده از روش ارزیابی سیلوته مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ارزیابی کیفیت مخزنی رخساره-های لاگ ذکر شده مشخص شد که رخساره لاگ 1 دارای کیفیت مخزنی خوب و رخساره لاگ 2 فاقد کیفیت مخزنی هستند. رخساره لاگ 4 دارای کیفیت مخزنی بین رخساره های 1 و 2 و رخساره لاگ 3 دارای بهترین کیفیت مخزنی است. رخساره لاگ 3 دارای کمترین گسترش در میدان مورد مطالعه است که با فراوانی شکستگی مشخص است. توزیع رخساره ها در افق های مخزنی سازند ایلام نشان داد که حداکثر گسترش رخساره لاگ های با کیفیت مخزنی مناسب (رخساره لاگ 1 و 4) در بخش های مخزنی 1/2 و 2/2 این سازند دیده می شود. افق های 1 و 3 با گسترش بسیار محدود رخساره لاگ 3 و گسترش قابل توجه رخساره لاگ 2 مشخص هستند.

به منظور بررسی رخساره ها، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند آسماری در تنگ شیوی، یک برش چینه ای مورد مطالعه قرار گرفته است؛ که دارای ضخامت 348 متر بوده و به سن روپلین، شاتین و آکیتانین می باشد. با مطالعه 266 مقطع نازک تهیه شده، بر اساس تغییرات رخساره ای و خصوصیات بافتی و سنگ شناختی16 ریزرخساره ی متفاوت تشخیص داده شد که در چهار کمربند رخساره ای پهنه جزرومدی، لاگون، سد و دریای باز نهشته شده اند. بررسی رخساره های توالی مطالعه شده، نشان می دهد که رخساره های سازند آسماری در یک رمپ کربناته نهشته شده اند. در بررسی های چینه نگاری سکانسی برش مذکور 4 سکانس رسوبی تشخیص داده شد. مقایسه این سکانس ها با سه برش در نواحی فارس داخلی (تنگ سرخ) و ساحلی (فیروزآباد) و زون ایذه (برش وزگ) ، انجام گردید که بر طبق آن مرز بالایی سکانس 1 در تنگ شیوی و فیروزآباد و 2 در تنگ سرخ و برش وزگ قابل انطباق با هم می-باشند. مرز بالایی سکانس 2 در تنگ شیوی فیروزآباد و مرز بالایی سکانس 3 در تنگ سرخ نیز قابل انطباق با هم است.